Ανοίξτε το παράθυρο να μπει καθαρός αέρας! Eurovis-off.
Θα ήταν ίσως πολύ
εύκολο να κάνει κριτική κανείς σε φαινόμενα όπως το ξεπεσμένο πιά φεστιβάλ του Σαν Ρέμο
(βλέπε ιταλική ευροβίσιον ) από την οπτική της κοινωνιολογίας των
περιεχομένων της κοινωνίας του θεάματος.
Είμαστε πράγματι μπροστά σε ένα είδος μηχανής, βιομηχανίας της διασκέδασης, που
κατασκευάζει τέτοια «μικρά- γεγονότα» όπως η ευροβισιον. Αλλά η συζήτηση θα
μπορούσε να επεκταθεί στον κινηματογράφο, την μουσική, την εκδοτική
δραστηριότητα, κλπ.
Το πραγματικό
πρόβλημα είναι αυτό της αυξανόμενης ψυχικής και πολιτισμικής προσαρμογής των
τηλεόπληκτων (ας βάλουμε αυτό τον όρο)
μαζών. Η μηχανή αναπαράγεται γιατί έχει μια αυξανόμενη κοινωνική
αποδοχή. Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος, τουλάχιστον άμεσα, να ανοίξει την
τηλεόραση. Τυπικά είμαστε ελεύθεροι. Αν είναι έτσι, γιατί ανοίγουμε την
τηλεόραση και παρακολουθούμε ευροβισιον; Για δυο λόγους:
Πρώτα απ’ όλα, στις
κοινωνίες μας, επίπλαστα δημοκρατικές, ο έλεγχος των πολιτιστικών αξιών που
λαμβάνονται και εκπέμπονται (αυτών που μας διαμορφώνουν και για τα οποία
συζητούμε) είναι στενά επιτηρούμενες. Αφορά ένα είδος αόρατης επιτήρησης, που
διαμορφώθηκε από τα ίδια τα μέσα κατά την διάρκεια της ανάπτυξής τους το
δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα. Απ΄ όπου μια αυξανόμενη φτώχεια αυθεντικών
πολιτισμικών αγαθών.
Κατά δεύτερο λόγο,
αυτή η πενία (οφειλόμενη επίσης στην κοινωνική ομογενοποίηση των μέσων που θέλοντας να απευθύνονται σε
όλους πρέπει να απλοποιούν τα περιεχόμενα) επέβαλε την ανάπτυξη ενός στενού πυρήνα
αξιών, θα λέγαμε της εύκολης αθώας διασκέδασης
υπό το πρίσμα της πολιτικής και του κοινωνικού προβληματισμού.
Η πίεση υπήρξε τόσο
δυνατή ώστε οι διαμορφωθείσες αξίες της διασκέδασης (με την ευρεία έννοια) να
θεωρούνται πλέον αυθεντικές. Και αυτό εξηγεί την ευρεία παρακολούθηση θεαμάτων
όπως η ευροβίσιον. Αυτή η ανάλυση θα μπορούσε να θεωρηθεί και να απορριφθεί ως μηχανιστική.
Και πράγματι είναι. Δυστυχώς η κοινωνική αποδοχή βασίζεται σε διαδικασίες
μίμησης (κάνω αυτό που κάνουν οι άλλοι γιατί έτσι είναι σωστό), είναι μια
μηχανιστική διαδικασία. Όμως στο σύστημα θα μπορούσε να ανοίξει μία ρωγμή . Πράγματι,
αν είναι αλήθεια ότι στις κοινωνίες μας ο έλεγχος των πολιτιστικών αξιών
είναι στενά επιτηρούμενος, είναι άλλο
τόσο αλήθεια ότι οι κοινωνικές διαδικασίες δεν συνίστανται μόνο ως δεδομένες διαδικασίες.
Υπάρχει αντίθετα η
ανανεωτική δημιουργική διαδικασία, συχνά έργο μειοψηφιών, αν όχι πράγματι
μοναδικών ανθρώπων που οδηγούνται απ’ την ανάγκη του αυθεντικά κοινωνικού. Και
η ανανέωση μια φορά αφού ξεκινήσει, μπορεί να διαδοθεί μέσω των ίδιων
μηχανιστικών διαδικασιών. Οι οποίοι είναι κοινωνικά ουδέτεροι, με την έννοια
ότι μπορούν να δρομολογήσουν το καλό όπως το κακό.
Για τον λόγο αυτό
πρέπει να υπερασπιζόμαστε όλους τους θύλακες
ελευθερίας, ακόμη και μικρών διαστάσεων, ικανών όμως να προσδώσουν στην
πολιτική και κοινωνική ανανέωση. Δυστυχώς η απελευθέρωση από την ευροβισιον δεν είναι εύκολη διότι η μηχανιστική
συμπεριφορά υπερισχύει της ανανεωτικής. Αλλά εμείς, όπως προηγούμενα είπαμε, γνωρίζουμε
ότι οι κοινωνική εξέλιξη είναι βασισμένη και στην ανανέωση. Γενικά οι κοινωνίες
αλλάζουν λόγω κορεσμού, επειδή απηύδησαν. Σε μια δεδομένη στιγμή το άτομο
κατανοεί τον «αξιακό κορεσμό».
Η ατομική αίσθηση,
που τον διακατέχει, θυμίζει την έλλειψη οξυγόνου: αναπνέει με κόπο, γιατί το
περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται είναι κορεσμένο από τοξίνες. Και ξαφνικά
πηγαίνει στο παράθυρο, το ανοίγει να
μπει καθαρός αέρας…
Carlo Cambescia. (Ιταλός κοινωνιολόγος)
απόδοση στα ελληνικά
Νίκος Μαγκαφώσης
