«Βιβλία καλλιτεχνών της συλλογής Teriade»

Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο εκθέτει 26 από τα 27 «Μεγάλα Βιβλία Καλλιτεχνών», που εξέδωσε ο Στρατής Ελευθεριάδης (Teriade) ως τις 12 Ιανουαρίου

Συλλογή Τεριάντ: "Μεγάλα Βιβλία"

·         Αλεξοπούλου Πόπη

21.12.2013

Μια ευχάριστη έκπληξη περιμένει τον επισκέπτη του Βυζαντινού Μουσείου μέχρι τις 12 Ιανουαρίου 2014, στον χώρο που έχει διαμορφωθεί για τις προσωρινές εκθέσεις από τον αείμνηστο Δημήτρη Κωνστάντιο, τον διευθυντή που άφησε έντονα το στίγμα του στο ίδρυμα, αναμορφώνοντας ριζικά τη μόνιμη έκθεση αλλά και τον τρόπο προσέγγισης της χριστιανικής τέχνης.

Στο καινοτόμο πνεύμα του Κωνστάντιου κινείται και η σημερινή διεύθυνση του Μουσείου -από την κ. Αναστασία Λαζαρίδου-, η οποία αντιμετωπίζει την τέχνη ως ενιαίο σύνολο και τολμά να φιλοξενήσει έργα που, από μια πρώτη -τουλάχιστον- ανάγνωση, ουδεμία σχέση έχουν με τα προϊόντα θρησκευτικής έκφρασης που αποτελούν τη μόνιμη συλλογή του.

Από τον περασμένο Ιούνιο, μια εντυπωσιακή και βαθιά πρωτότυπη συλλογή εκτίθεται στο υπόγειο του Μουσείου: ένα πολύχρωμο, ευφάνταστο, χαρούμενο σύνολο εικόνων φτιαγμένων από εξαιρετικά μεγάλους Ευρωπαίους καλλιτέχνες του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, όπως οι: Π. Πικάσο, Χ. Μιρό, Μ. Σαγκάλ, Α. Ματίς, Λε Κορμπυζιέ, Ζ. Ρουό, Α. Λωράνς, Α. Τζακομέτι, στους οποίους απευθύνθηκε ο διάσημος Έλληνας φιλότεχνος και τεχνοκριτικός του Παρισιού Στρατής Ελευθεριάδης (ή Τεριάντ επί το γαλλικότερον) προκειμένου να δημιουργήσουν μια σειρά εικονογραφημένων βιβλίων με σημαντικά έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας ή, ακόμη και, με κείμενα γραμμένα από τους ίδιους τους ζωγράφους. Τα 27 Μεγάλα Βιβλία, καθώς και η περιοδική έκδοση Βερβ (Verve: Οίστρος, κυκλοφόρησαν 38 τεύχη, από το 1937 μέχρι το 1960) αποτελούν την πολιτιστική κληρονομιά που ο εκδότης Τεριάντ κληροδότησε στο νησί του, τη Λέσβο, μιας και η πρώτη σειρά αντιτύπων, που εκτίθενται προσωρινά στο Βυζαντινό Μουσείο, διαθέτουν μόνιμη στέγη στο Μουσείο Τεριάντ, στη Βαρειά Μυτιλήνης, το οποίο έχτισε ο εκδότης αποκλειστικά για τον λόγο αυτόν.

Ο τίτλος Μεγάλα Βιβλία αναφέρεται προφανώς και στη σπουδαιότητα των κειμένων (ανάμεσά τους είναι οι Διάλογοι του Λουκιανού, το Δάφνις και Χλόη του Λόγγου, τα Ειδύλλια του Θεόκριτου, το Έργα και Ημέραι του Ησιόδου, ο Μάκβεθ του Σαίξπηρ, οι Μύθοι του Λαφονταίν, οιΝεκρές Ψυχές του Γκόγκολ, αλλά και κείμενα πρωτότυπα που γράφτηκαν αποκλειστικά για να συνοδεύσουν -και να συνοδευτούν από- τα ζωγραφικά έργα). Αναφέρεται όμως και στο μέγεθος των βιβλίων, το μήκος των οποίων κυμαίνεται από τριάντα έως σαράντα πέντε εκατοστά. Πρόκειται, δηλαδή, για πολυτελείς, έγχρωμες, ιδιαίτερα δαπανηρές εκδόσεις, με περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Τα πρωτότυπα έργα είναι κυρίως λιθογραφίες, οξυγραφίες και ξυλογραφίες.

Στις τρεις αίθουσες του υπογείου του Μουσείου συναντούμε, με ιδιαίτερη ευφορία και έκπληξη, ορισμένες από τις σελίδες αυτών των εκδόσεων, ολόγραφες από τους δημιουργούς τους, οι οποίοι αποτέλεσαν την καλλιτεχνική πρωτοπορία των αρχών του εικοστού αιώνα και υπήρξαν συνεργάτες και στενοί φίλοι του εκδότη που τους ανέδειξε με το εκδοτικό του έργο και τις κριτικές του στα εικαστικά έντυπα της εποχής.

Τελείως ενδεικτικά, αξίζει να αναφέρουμε το Τζαζ, με κείμενο και εικονογράφηση από τον Ανρί Ματίς, με τα χαρακτηριστικά κολλάζ και ντεκουπάζ του, τα φωτεινά και αντιθετικά του χρώματα και τις υπέροχες φόρμες του. Ή τις ευφυείς συνθέσεις του Πικάσο για το Τραγούδι των Νεκρών (σε ποίηση Πιερ Ρεβερντύ), όπου κείμενο και μορφή, ποιητικός λόγος και ζωγραφική φόρμα μπερδεύονται και αλληλοστηρίζονται. Και, βέβαια, πώς να μην σταθούμε με θαυμασμό μπροστά στον Σαγκάλ, που έχει εικονογραφήσει πέντε Μεγάλα Βιβλία με τις αξέχαστες ονειρικές μορφές του να κινούνται στον εξαϋλωμένο χώρο του ονείρου ή του ασυνειδήτου και τη χρωματική του πληρότητα; Ή μπροστά στον Μιρό με τις απλές, παιδικές του φόρμες, την ανατρεπτική του θεματολογία και την αυτόματη γραφή του;

Ανάμεσά τους ένας Τζακομέτι, ένας Λε Κορμπυζιέ, ένας Γκρομέρ, ένας Μπονάρ, ένας Λωράνς, ένας Γκρι, ένας Μπωντέν, ένας Λεζέ, ένας Ρουό. Μια βόλτα στο Μουσείο αρκεί για να ξεχάσουμε για λίγο τη μιζέρια που μας περιβάλλει. Τι κρίμα που η έκθεση δεν διαφημίστηκε καθόλου. Αυτό, βέβαια, διόλου μας εκπλήσσει, εφόσον η κυβέρνηση που αναδείξαμε(νε) προτιμά να δαπανά σε μαϊμούδες τελετές έναρξης μεγαλεπήβολων αυτοκινητοδρόμων και άλλα τοιαύτα ευτράπελα!

*Η Πόπη Αλεξοπούλου είναι ξεναγός